ŞEFFAFLIK İÇİNDE MATLIK!

CHP İnsan Haklarından Sorumlu Genel Başkan Yardımcısı Gülizar Biçer Karaca 10 Ocak Çalışan Gazeteciler Günü’nde ‘Şeffaflık İçinde Matlık’ isimli raporu yayınladı. Karaca Türkiye'nin şeffaflık raporları açısından karnesine ve meslek örgütlerinin raporlarından derlenen basın ve ifade özgürlüğü ihlallerine dikkat çekti.

BU NASIL MEDYA: BİR HABERE İKİ DURUŞMA!

Karaca’nın hazırladığı raporda şu şekilde ;

Gazeteciler; “yaptıkları bir habere karşılık iki duruşmaya çıktıkları sürece” basın, ifade ve düşünce özgürlükleri geriye gitmeye devam edecektir. Teknolojinin gelişmesi ile birlikte internetin yaygınlaşması, sosyal medya platformlarının kullanımının artması ve internet gazeteciliğinin günümüzde daha çok tercih ediliyor olması ile birlikte üç özgürlük tartışması yeni bir boyut kazanmıştır.

Sosyal medya platformlarında paylaşım yapılırken ifade özgürlüğünün sınırı var mı? İnternet gazeteleri basın özgürlüğünün neresinde? Sansür hayatımızın bir parçası mı oldu?

Özgür basının ve özgür gazeteciliğin hedef alındığı, tek bir kişinin insafına bırakıldığı Türkiye’de;

Medya ve Hukuk Çalışmaları Derneği’nin (MLSA) verilerine göre 22 Aralık 2021 itibariyle 48 gazeteci ve medya çalışanı cezaevinde tutuklu veya hükümlü olarak bulunmaktadır.

Bu veriye bir farklı bakış açısı sunan Bianet tarafından hazırlanan Medya Gözlem Raporu’na göre ise Temmuz-Ağustos- Eylül 2021 döneminde görülen 56 davada en az 205 gazeteci, 21 farklı suç isnadıyla yargılanmıştır.

Türkiye Gazeteciler Sendikası’nın 10 Ocak’ta paylaştığı verilere göre; sadece son bir yılda 130 davada 250 gazeteci haberleri nedeniyle yargılanmıştır. Halk TV, TELE 1, Fox TV, KRT ve Habertürk’e 21,5 milyon lira RTÜK cezası verilmiştir. Cumhuriyet, Evrensel, Birgün ve Sözcü gibi eleştirel gazetelerin ilanları 115 gün kesilmiştir.

İnternet ortamında yaşanan sansürün en yakın takipçilerinden olan İfade Özgürlüğü Derneği altında çalışmalarını sürdüren EngelliWeb tarafından Ağustos 2021’de “Fahrenheit 5651: Sansürün Yakıcı Etkisi” adı ile yayımlanan Engelli Web 2020 raporuna göre, 2020’de 58.809 alan adı daha erişime engellenmiştir. Bu sayı ile birlikte Türkiye’den toplam 467.011 web sitesi ve alan adına erişim engellenmiş bulunmaktadır. Sosyal medya platformlarının yer aldığı istatistikler incelendiğinde ise 2020 sonu itibarı ile 150.000 URL adresine, 7.500 Twitter hesabına, 50.000 tweete, 12.000 YouTube videosuna, 8.000 Facebook içeriğine ve 6.800 Instagram içeriğine erişimin engellendiği görülmektedir.

Türkiye, Sınır Tanımayan Gazeteciler Örgütü (RSF)’nin 2021 Basın Özgürlüğü Endeksi’ne göre 180 ülke içerisinde 153. Sırada yer almaktadır.

Uluslararası kurumların verileri baz alındığında en güncel ve günlük hayata en etkili olduğu kabul edilen sosyal medya platformlarının şeffaflık raporları ülkeler açısından birçok veriyi ortaya koymaktadır. İşte; EngelliWeb Raporu’nda yer alan şeffaflıkla ilgili Türkiye’nin karnesi; Twitter, Facebook, Google, Wordpress, Reddit, TikTok, Linkedin platformlarına ait son yayınlanan şeffaflık raporlarında Türkiye’nin durumu…

Twitter Şeffaflık Raporu

2020 yılı içinde Türkiye’den Twitter’a 1.070 mahkeme kararı ve 7.004 diğer çıkartma talebi gönderildiği ve bu taleplerle 13.904 Twitter hesabının kapatılmasının talep edildiği görülmektedir. Twitter ise 2020 içinde sadece 69 hesabı ve 330 tweeti Türkiye’den görünmez kıldığını açıklamıştır. Diğer ülkelerle karşılaştırıldığında 2020 yılında Twitter’a gönderilen toplam 3.434 mahkeme kararından 1.437 tanesi Rusya’dan gönderilmiş, Türkiye ise 1.070 kararla ikinci sırada ve 373 kararla Güney Kore üçüncü sırada yer almıştır.

2020 yılı içinde Twitter’dan toplam 217.290 hesabın kapatılması talep edilirken bu taleplerden en fazlası 57.378 taleple Endonezya’dan gelmiş, 42.129 taleple Japonya ikinci sırada, 32.328 taleple Hindistan üçüncü sırada, 27.031 taleple Güney Kore dördüncü sırada yer almıştır. Türkiye ise 13.904 taleple yedinci sırada yer almıştır.

Twitter ise 2020 yılında dünya genelinde toplam sadece 205 hesabı bu taleplere istinaden kapatmış veya ülke bazında görünmez kılmıştır. 2020 yılında Twitter’ın en çok hesap kapattığı veya ülke bazında hesapları görünmez kıldığı ülke 77 hesapla Hindistan olurken, Türkiye 69 hesapla ikinci sırada, 30 hesapla Brezilya üçüncü sırada yer almıştır

2012 başı ve 2020 yıl sonu itibarı ile Twitter’a dünya genelinde gönderilen 12.499 mahkeme kararından toplam 7.070 (%57) mahkeme kararı Türkiye’den gönderilirken ve Türkiye bu kategoride açık ara birinci sırada yer alırken, 3.541 karar ile Rusya ikinci sırada, 706 kararla Brezilya üçüncü sırada yer almıştır.

Tüm talep sayılarına bakıldığında, Twitter’a toplam 181.689 talep gönderildiği ve bu ta- leplerden en fazlasının 55.590 (%31) taleple Japonya’dan gönderildiği, 49.525 taleple Türkiye’nin ikinci sırada ve 36.787 taleple Rusya’nın üçüncü sırada yer aldığı görülmektedir.

Dünya genelinde Twitter 2020 yıl sonu itibarıyla 30.941 tweeti kaldırmış veya görünmez kılmıştır. Kaldırılan veya görünmez kılınan tweetler sıralamasında da Türkiye 12.317 (%40) tweetle ilk sırada yer alırken, 8.328 tweetle Rusya ikinci sırada ve 3.357 tweetle Hindistan üçüncü sırada yer almaktadır.

Facebook Şeffaflık Raporu

Facebook 2013’ün ikinci yarısından itibaren şeffaflık raporları yayınlamaya başlamış ve en son Şeffaflık Raporunu da 2020’nin ikinci yarısı için yayınlamıştır. 2013’ün ikinci yarısından 2019 sonuna kadar Facebook Türkiye’den toplam 24.137 içeriği çıkartırken, 2020 içinde toplam 2.452 içeriği çıkartmıştır. Böylece toplamda 26.589 içeriği Türkiye’den gelen taleplere istinaden kaldırmıştır.

2020 istatistiklerine göre içerik çıkartma sıralamasında Meksika 13.399 içerikle birinci sırada, 13.379 içerikle Brezilya ikinci sırada, 3.051 içerikle Vietnam üçüncü sırada yer alırken, Türkiye 2.452 içerikle beşinci sırada yer almıştır.

Dünya genelinde Facebook 2020 sonu itibarı ile toplam 300.424 içeriği platformundan çıkartırken, 2020 içinde ise 54.295 içeriği çıkartmıştır. Facebook platformundan en çok içerik çıkartılan ülkeler arasında 74.674 içerikle Hindistan birinci sırada, 45.217 içerikle Meksika ikinci sırada, 43.816 içerikle Fransa üçüncü sırada ve 26.589 içerikle Türkiye dördüncü sırada yer almıştır.

Google Şeffaflık Raporlarında Türkı̇ye’nı̇n Durumu

2020 sonu itibarı ile 2009 yılından beri Türkiye’den toplam 14.568 içerik çıkartma talebi Google’a gönderilmiş, bu taleplerin 8.629 tanesi mahkeme kararı olmakla birlikte 5.939 tane de diğer talep (BTK, emniyet birimleri, devlet kurumları, gerçek ve tüzel kişilerden) yer almaktadır. 14.568 içerik çıkartma talebi ile 53.390 tanesi mahkeme kararlarına istinaden ve 22.431 tanesi de diğer taleplere istinaden olmakla birlikte toplam 75.821 içeriğin çıkartılması talep edilmiştir.

Mahkemeler tarafından çıkartılması talep edilen 53.390 içeriğe istinaden Google tarafından 19.892 içerik çıkartılmış veya Türkiye’den görünmez kılınmıştır. Benzer şekilde mahkemeler dışında gelen 22.431 içeriğin çıkartılması talebine istinaden, Google 8.320 içeriği çıkartmış veya Türkiye’den görünmez kılmıştır. Dolayısıyla, 2020 sonu itibarı ile talep edilen 75.821 içerikten 28.212 tanesi çıkartılmış (%37) veya Türkiye’den görünmez kılınmıştır.

2020 yılında Türkiye’den 1.211 mahkeme kararı ve 399 diğer talep olmak üzere toplam 1.610 talep Google’a gönderilmiştir.

Google şeffaflık raporlarında hakaret konusundaki talepler YouTube bazında değerlendirildiğinde 2020 sonu itibarı ile en çok talebin, 8.179 içerik kaldırma talebi ile Hindistan’dan gönderildiği, Türkiye’nin ise 5.270 taleple ikinci sırada yer aldığı fakat en çok mahkeme kararı gönderen konumunda olduğu da gözlemlenmektedir.

YouTube ile ilgili nefret söylemi kategorisi incelendiğinde de bambaşka bir tablo ortaya çıkmakta ve nefret söyleminin Türkiye’nin hassasiyet gösterdiği kategoriler arasında yer almadığı gözlemlenmektedir. Bu kategoride Rusya, Almanya ve Çin ilk üç sırada yer alırken sadece 16 taleple Türkiye 11. sırada yer almaktadır.

Dünya geneline bakıldığında, 2020 sonu itibarı ile Google’a 41.258 mahkeme kararı ve 171.158 diğer talep olmak üzere toplam 212.406 talep gönderilmiştir. Türkiye, genel toplamda 14.568 taleple ikinci sırada yer almakta ve Türkiye’den toplam 8.629 mahkeme kararı ve toplam 5.939 diğer talep Google’a gönderilmiştir

Wordpress Şeffaflık Raporlarında Türkı̇ye’nı̇n Durumu

Wordpress Şeffaflık Raporlarına göre, 2014 başından 2020 sonuna kadar dünya genelinde Wordpress’e gönderilen 690 mahkeme kararından 645 tanesi Türkiye’den gönderilmiştir. İkinci sırada 11 mahkeme kararı ile Almanya ve üçüncü sırada altı mahkeme kararı ile Hindistan yer almaktadır. 2020 içinde de dünya genelinde Wordpress’e gönderilen 38 mahkeme kararından 32 tanesi Türkiye’den gönderilmiştir. Benzer şekilde 2019 yılında Wordpress’e gönderilen 75 mahkeme kararından 72 tanesi de Türkiye’den gönderilmişti.

Genel toplamda 690 mahkeme kararı ve 3.245 diğer taleple Wordpress’ten toplam 4.398 içeriğin kaldırılması talep edilmişken, Türkiye’den 645 mahkeme kararı ve 32 diğer taleple 903 içeriğin kaldırılması talep edilmiştir. Bu kategoride Türkiye ikinci sırada yer alırken, birinci sırada 1.755 içeriğin kaldırılmasını talep eden Rusya yer almaktadır. Wordpress verilerine göre tüm bu taleplerin %54’ü karşılanmıştır.

Bu taleplerle 2020 sonu itibarı ile Wordpress’in dünya genelinde talep edilen ülkelerden görünmez kıldığı toplam 1.237 farklı blog sayfasından 480 farklı blog sayfası (%39’u) ve bu blogların alt sayfaları Türkiye’den erişime engellenmiş durumdadır.

Reddı̇t Şeffaflık Raporlarında Türkı̇ye’nı̇n Durumu

2020 raporunda yabancı devletlerden toplam 257 içerik çıkartma talebi gönderildiği belirtilmiş, bu kategoride 89 taleple Rusya birinci sırada yer alırken, 61 taleple Güney Kore ikinci sırada ve 33 taleple Pakistan üçüncü sırada yer alırken Türkiye’den sadece 10 talep gönderilmiştir.

Reddit’in ilk şeffaflık raporunu yayınladığı 2016’dan 2020 sonuna kadar toplam 491 içerik kaldırma talebi gönderilmiş, genel toplamda da Rusya 143 taleple birinci sırada yer alırken, 100 taleple Türkiye ikinci sırada yer almıştır.

Tı̇ktok Şeffaflık Raporlarında Türkı̇ye’nı̇n Durumu

Genel toplamda en çok talep 150 taleple Rusya’dan gelirken, 111 taleple Pakistan ikinci sırada, 96 taleple Hindistan üçüncü sırada yer almıştır. Türkiye ise 24 taleple altıncı sırada yer almıştır. En çok hesap kapatılması talebi de 634 hesapla Rusya’dan gelirken, 288 hesap kapatma talebi Hindistan’dan, 120 talep Avustralya’dan gelirken, Türkiye’den 54 hesabın kapatılması talebi gönderilmiştir.

Bu taleplere istinaden en çok hesap 103 hesapla Rusya’dan gelen taleplere istinaden kapatılmış veya kısıtlanmış, Avustralya’dan 89 hesap, Norveç’ten 78 hesap kapatılmış veya kısıtlanmıştır. Türkiye’den ise 11 hesap kapatılmış veya kısıtlanmıştır.

Lı̇nkedı̇n Şeffaflık Raporlarında Türkı̇ye’nı̇n Durumu

2018 – 2020 toplamında en çok talep 72 taleple Çin’den Linkedin’e gönderilirken 12 taleple Türkiye ikinci sırada yer almış, 4 taleple Hindistan ise 3. Sırada yer almıştır.

2020 Yılı İçı̇nde Hakkında Yasal İşlem Yapılan Sosyal Medya Hesapları

2020 içinde ise aylık olarak açıklanan verilere göre toplam 75.292 sosyal medya hesabı incelenmiş ve 32.390 hesap hakkında da yasal işlem yapılmıştır. Bu yasal işlemlere istinaden 2.397 kişi gözaltına alınmış, 77 kişi ise tutuklanmıştır. Ayrıca 2020 yılında 340.212 dijital materyal incelenmiş ve 15.07.2016’dan 2020 sonuna kadar toplam 2.348.230 inceleme yapılmıştır.